خشت هاي رسي در معماري ايراني

نخستين بار آجر در سرزمين بين النهرين مورد استفاده قرار گرفته است، آجرها گروهي از مصالح هستند كه به تدريج در گذر زمان جايگزين سنگ ها شدند و شايد اولين بار پس از پيدايش آتش در مكان هايي كه معادن نداشتند فكر ساخت آجر به ذهن بشر خطور كرد.

نمونه معماري هاي اجري زيباي ايران باستان همچون زيگورات چغازنبيل، ايوان مدائن و... نشان پيشرفت ايرانيان در توليد اين مصالح ساختماني است.

با توجه به اينكه استفاده از سنگ، حمل كردن و خرد كردن و روي هم قرار دادن آن براي ساخت خانه ها كار دشواري بوده است و با پيدايش آجر انسان ها ترجيح دادند كه آجر را جايگزين سنگ كنند، اين مصالح اولين توليد صنعتي و انبوه به دست بشر هستند و براساس مواد اوليه، روند توليد و نوع مصرف آن به انواع متنوعي تقسيم مي شوند، اما فراوان ترين و نخستين نوع آن آجر رسي است كه در ابعاد و اشكال متفاوتي به بازار عرضه مي شوند.

آجر از گلي كه حاصل خاك رس است به دست مي آيد و به راحتي شكل دلخواه را به خود مي گيرد و به همين دليل مي توان با قالب هاي متفاوتي از انواع آجرهاي مناسب براي نما، ساخت بدنه ساختمان يا آجرهاي تزئيني ساخت. اين آجر هاي رسي پس از قالب گيري حرارت داده مي شوند.

از ويژگي هاي مثبت آجر اين است كه ضمن اينكه استفاده، ساخت آن و حمل ونقل آسان تري دارد، بسيار سخت و محكم است و در شرايط آب و هوايي و مكان هاي جغرافيايي متفاوت كاربرد دارد. همين طور مي توان از مزاياي ديگر آجرهاي ساختماني به مقاومت آنها در برابر آتش اشاره كرد، به طور مثال يك ديوار ۲۲ سانتي متري از آجر در حدود شش ساعت در برابر آتش سوزي مقاومت مي كند و پس از آن شروع به سوختن مي كند.

يكي ديگر از مزاياي آجر تناسبات آن است كه با گذر زمان همواره متحول شده و بيش از پيش با ساختارهاي جديد هماهنگ شده است، ابعاد آجر به گونه اي است كه كنار هم به راحتي قرارمي گيرند و اين خاصيت در محل اتصال ديوارها به يكديگر كيفيت مهندسي ساختمان را بالا مي برد. آجرها به وسيله ملات روي هم يا كنار هم قرار مي گيرند و يك سطح يكنواخت به وجود مي آورند و تناسب ابعاد آجر باعث مي شود در زاويه هاي مختلفي به صورت قوس، طاق و گنبد كاربرد پيدا كند.

زيبايي آجر حاصل از الگوي چيني، آجرهاي تزئيني را براي نماي داخلي و خارجي به ما مي دهد، امروزه شما حتي كاربرد اين آجرهاي تزئيني را به عنوان فرش كردن كف، پلكان و... را مي بينيد. ساختمان هاي آجري با گذشت قرن ها هنوز هم جذابيت و زيبايي خاصي دارند و هنوز هم با يك طراحي زيبا، مي توانند ساختمان شما را مدرن جلوه دهند، چرا كه آجر جزئي از طبيعت است و آن را ناهمگون نمي كند و هيچ گاه كهنه نمي شود.

با وجود ذكر تمام مزايا و خصوصيات مثبتي كه آجر دارد يكي از عيوب آجر در شهرهاي بزرگ و آلوده اين است كه با توجه به افزايش ذرات معلق در هوا، اين ذرات بر روي آجر هاي نماي ساختمان جذب مي شوند و همين امر سبب مي شود تا معماران علاقه كمتري به استفاده از آجر در نما داشته باشند، ضمن اينكه آجر سطح براق هم ندارد و به راحتي قابل تميز شدن نيست. ايراد ديگر كاربرد آجر براي نما اين است كه براي آجر امكان بندكشي رنگي وجود ندارد و شما گزينه هاي محدودي براي تنوع رنگي آجر نما داريد و براي كساني كه طرفدار تنوع و رنگ هاي گوناگون هستند، شايد اين موضوع مانع از انتخاب آجر به عنوان نما شود.

آجر نما چه ويژگي هايي دارد

آجر نما بايد عاري از معايب ظاهري باشد، ترك خوردگي، شوره زدگي و نظاير اينها را نداشته باشد، لبه هاي آجرها بايد صاف و سالم باشد و زاويه هاي تلاقي آجرها هنگام كنار هم قرار گرفتن بايد قائمه باشد.

در آجرهاي سوراخ دار بايد سوراخ ها عمود بر سطح بزرگ آجر و به طور يكسان در سطح آن پراكنده باشد و جمع مساحت آنها بايد بين ۲۵ تا ۴۰ درصد سطح آجر باشد، در ضخامت ديواره بين سوراخ و لبه آجر بيش از ۱۵ ميلي متر و فاصله بين دو سوراخ بيش از ۱۰ ميلي متر باشد.

آجرهاي مورد استفاده در نما بايد پيش از كاربرد تحت آزمايش يخ زدگي قرار گيرند، زيرا آجر مصرفي نما بايد در برابر يخبندان مستحكم باشد و اگر در آزمايش دچار ورقه ورقه شدن، ترك خوردن و خوردگي شوند، به درد نما نمي خورند. وجود يك ترك عميق در سطح متوسط آجر حداكثر تا عمق ۴۰ ميلي متر در آجري كه روكار نباشد ايرادي ندارد، اما به طور كلي ترك هاي آجر نبايد بيش از ۲۵ درصد باشد. وجود پيچيدگي، انحنا و فرورفتگي در آجر از ديگر اشكالاتي است كه آجر نما نبايد داشته باشد كه البته پيچيدگي در امتداد سطح بزرگ آجر حداكثر تا ۴ ميلي متر و در امتداد سطح متوسط آجر تا ۵ ميلي متر مجاز است، انحنا و فرورفتگي هم اگر بيش از ۵ ميليمتر باشد، در صورتي مشكل ايجاد نمي كند كه ميزان آن از ۲۰ درصد كل آجرها افزايش پيدا نكند. آجر بايد كاملا پخته، يكنواخت و سخت باشد و در برخورد با آجرهاي ديگر صداي زنگ داري ايجاد شود.

نكته اي كه بايد در ساخت با آجر مورد توجه قرار گيرد اين است كه به علت عدم چسبندگي آجرهاي كهنه به ملات تا حد امكان از آنها استفاده نمي شود و تنها در صورتي كه سطح آن ساييده شود يا با برس هاي سيمي سطح آنها صاف شود، ممكن است بتوان آن را استفاده كرد.